30 wrz

Pięcioczynnikowy Model Osobowości (PMO) – Znaczenie w terapii zdrowia psychicznego i jego związki z różnymi zaburzeniami

Pięcioczynnikowy Model Osobowości (PMO), znany także jako Wielka Piątka (Big Five), to narzędzie w psychologii osobowości oferujące szerokie ramy do analizy ludzkich cech. Dzięki swojej uniwersalności PMO jest pomocny w terapii zdrowia psychicznego, wspierając leczenie zaburzeń osobowości, lękowych, nastroju, zaburzeń związanych ze stresem, traumy, a także zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, odżywiania, psychotycznych, neurorozwojowych i uzależnień.

Geneza i rozwój PMO

PMO wywodzi się z badań słownikowych Gordona Allporta, który postulował, że najważniejsze aspekty osobowości są odzwierciedlone w języku. Raymond Cattell pogrupował przymiotniki opisujące osobowość, co później Donald Fiske skondensował do pięciu wymiarów. Lewis Goldberg ostatecznie uformował "Wielką Piątkę" w latach 80., która stała się podstawą wielu narzędzi badawczych, takich jak kwestionariusze NEO-PI-R i NEO-FFI autorstwa Roberta McCrae i Paula Costy.

Pięć głównych wymiarów osobowości

Akronim OCEAN reprezentuje pięć podstawowych wymiarów osobowości. Poniżej przedstawiono szczegółowy opis tych wymiarów:

Wymiar	Opis	Cechy	Przeciwny biegun
Otwartość na doświadczenie (ang. Openness to Experience)	Otwarta na nowe doświadczenia, idee i różnorodne formy aktywności umysłowej.	Osoby o wysokim poziomie otwartości są ciekawe, kreatywne, mają szerokie zainteresowania i otwarte na sztukę.	Osoby o niskim poziomie otwartości są konserwatywne, praktyczne, trzymają się znanych schematów.
Sumienność (ang. Conscientiousness)	Odnosi się do stopnia organizacji, odpowiedzialności i niezawodności osoby.	Osoby o wysokim poziomie sumienności są dokładne, niezawodne, punktualne i dobrze planują. Może prowadzić do pracoholizmu.	Osoby o niskim poziomie sumienności są impulsywne, beztroskie, mniej skupione na osiąganiu celów.
Ekstrawersja (ang. Extraversion)	Dotyczy stopnia, w jakim osoba czerpie energię z interakcji społecznych i towarzystwa innych ludzi.	Osoby ekstrawertyczne są towarzyskie, energiczne, pewne siebie w kontaktach z innymi, lubią być w centrum uwagi.	Osoby introwertyczne wolą spędzać czas w samotności, są bardziej zarezerwowane i czerpią energię z przemyśleń.
Ugodowość (ang. Agreeableness)	Opisuje stopień życzliwości, współpracy i altruizmu.	Osoby o wysokim poziomie ugodowości są empatyczne, ciepłe, unikają konfliktów, wierzą, że inni są równie życzliwi.	Osoby o niskim poziomie ugodowości mogą być krytyczne, rywalizujące i mniej skłonne do współpracy.
Neurotyczność (ang. Neuroticism)	Dotyczy wrażliwości na negatywne emocje, takie jak lęk, smutek czy złość.	Osoby o wysokim poziomie neurotyzmu są bardziej podatne na stres, doświadczają silnych emocji, trudności w radzeniu sobie.	Osoby o niskim poziomie neurotyczności są stabilne emocjonalnie, rzadziej doświadczają negatywnych uczuć i lepiej radzą sobie ze stresem.

Wykorzystanie PMO w terapii różnych zaburzeń psychicznych

Model PMO znajduje szerokie zastosowanie w pracy terapeutycznej, oferując wsparcie w leczeniu i zrozumieniu specyficznych cech osobowości pacjentów w kontekście zaburzeń psychicznych.

1. Zaburzenia nastroju (np. depresja, choroba afektywna dwubiegunowa)

PMO wspiera leczenie zaburzeń nastroju, pomagając dopasować techniki terapeutyczne do indywidualnych potrzeb pacjenta:

Sumienność: Wysoka sumienność pacjentów może pomóc im w wykonywaniu ćwiczeń związanych z ustalaniem celów i monitorowaniem nastroju. W przypadku osób o niższej sumienności może być pomocne przypominanie o rutynach.
Neurotyczność: Wysoki poziom neurotyzmu może wymagać intensywnej pracy nad regulacją emocji. Techniki relaksacyjne oraz ćwiczenia oddechowe pomagają pacjentom z depresją czy dystymią lepiej radzić sobie ze stresem.

2. Zaburzenia lękowe (np. zespół lęku uogólnionego, fobie)

W terapii zaburzeń lękowych PMO pozwala na dostosowanie interwencji do cech osobowości pacjenta:

Otwartość na doświadczenia: Osoby otwarte na nowe doświadczenia mogą lepiej reagować na ekspozycję i wizualizację, które pomagają im radzić sobie z fobiami czy napadami paniki.
Neurotyczność: Pacjenci o wysokim poziomie neurotyczności mogą wymagać intensywnej pracy nad technikami relaksacyjnymi i kontroli oddechu w sytuacjach wywołujących lęk.

3. Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne i pokrewne (np. OCD, zaburzenie zbieractwa)

PMO może pomóc w pracy nad zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi poprzez dostosowanie strategii terapeutycznych:

Sumienność: Wysoka sumienność może wpływać na wzmożoną kontrolę i perfekcjonizm, co wymaga pracy nad elastycznością myślenia i stopniowym zmniejszaniem rytuałów.
Neurotyczność: Osoby z wysokim poziomem neurotyczności mogą potrzebować technik redukcji lęku, takich jak ekspozycja z zapobieganiem reakcji.

4. Zaburzenia osobowości (np. narcystyczne, borderline, antyspołeczne)

PMO dostarcza wglądu w specyficzne cechy osób z zaburzeniami osobowości i umożliwia precyzyjne dostosowanie interwencji:

Ugodowość i Ekstrawersja: Niski poziom ugodowości i wysoka ekstrawersja mogą występować u osób z zaburzeniami narcystycznymi lub antyspołecznymi, co wymaga pracy nad empatią i poprawą zdolności do budowania zdrowych relacji.
Neurotyczność: Wysoka neurotyczność u osób z borderline wymaga szczególnego nacisku na regulację emocji i techniki relaksacyjne, co wspiera stabilizację emocjonalną.

5. Zaburzenia związane ze stresem i traumą (np. PTSD)

W terapii traumy PMO może pomóc w dostosowaniu podejścia do specyficznych potrzeb pacjenta:

Otwartość na doświadczenia: Pacjenci otwarci mogą lepiej radzić sobie z technikami pracy nad traumą poprzez wizualizacje i eksplorację traumatycznych wspomnień.
Sumienność: Wysoka sumienność może ułatwiać monitorowanie reakcji na stres oraz pracę nad codziennymi rutynami, które wspierają regulację emocji.

6. Zaburzenia neurorozwojowe (np. ADHD, zaburzenia ze spektrum autyzmu)

PMO pomaga dostosować interwencje do charakterystyki zaburzeń neurorozwojowych:

Sumienność: Pacjenci z ADHD mogą wymagać strukturujących technik, takich jak systemy nagród i strategiczne planowanie, które pomagają im w organizacji.
Ugodowość: Wysoki poziom ugodowości u osób z autyzmem może wspierać ich współpracę z terapeutą, co jest szczególnie istotne w budowaniu zaufania i pracy nad komunikacją.

7. Zaburzenia jedzenia i odżywiania (np. anoreksja, bulimia)

PMO wspiera terapię zaburzeń odżywiania, umożliwiając dostosowanie podejścia do specyficznych cech pacjentów:

Neurotyczność: Wysoka neurotyczność może wiązać się z wyższym poziomem lęku i wstydu związanego z ciałem, co wymaga pracy nad akceptacją siebie oraz regulacją emocji.
Sumienność: Wysoka sumienność może prowadzić do perfekcjonizmu, który jest kluczowym obszarem pracy w zaburzeniach takich jak anoreksja i bulimia.

8. Zaburzenia psychotyczne (np. schizofrenia, zaburzenie schizoafektywne)

PMO w terapii zaburzeń psychotycznych może być przydatny w identyfikacji potrzeb pacjentów:

Neurotyczność: Wysoka neurotyczność może powodować silną reakcję na stresory i wymagać intensywnych strategii relaksacyjnych oraz wsparcia w radzeniu sobie z urojeniami i halucynacjami.

9. Zaburzenia snu i uzależnienia (np. bezsenność, alkoholizm, hazard)

PMO wspiera terapię zaburzeń snu i uzależnień poprzez dostosowanie strategii terapeutycznych:

Sumienność: Wysoka sumienność może wspierać pracę nad rutynami i konsekwencją w zdrowych nawykach snu.
Neurotyczność: Wysoka neurotyczność może wpływać na problemy ze snem i uzależnienia. Praca nad redukcją stresu oraz techniki mindfulness mogą pomóc pacjentom w regulacji emocji.

Podsumowanie

Pięcioczynnikowy Model Osobowości jest wszechstronnym narzędziem wspierającym diagnostykę i terapię zdrowia psychicznego. Model ten, stosowany w różnych podejściach terapeutycznych, odgrywa kluczową rolę w leczeniu zaburzeń osobowości, nastroju, lękowych, odżywiania, psychotycznych, neurorozwojowych, obsesyjno-kompulsyjnych, uzależnień i innych. Dzięki jego uniwersalności i precyzji terapeuci mogą dostosować interwencje do indywidualnych potrzeb pacjentów, wspierając ich w rozwoju zdrowych wzorców zachowań i zwiększeniu jakości życia.

Jeżeli Ty lub osoba Ci bliska potrzebuje wsparcia terapeutycznego, zapraszam do umówienia się na konsultację i terapię,

https://www.instytutswiadomosci.online/terapieirozwojinstytutswiadomosci

Ewelina Naturia Pańczyk

Psychotraumatolog

Terapeuta Schematów

Terapeuta VR

Psychosomatyk

Zapraszam do obejrzenia wykładów oraz lektury moich tekstów związanych z tematyką narcyzmu:

Narcyzm, czyli trauma ciągłego porzucenia

https://www.youtube.com/watch?v=2AieFRSBdIQ&t=16s

Narcystyczna Relacja z Ciałem, czyli czy jesteś Narcyzem dla swojego ciała?

https://www.youtube.com/watch?v=oZZqHyuWCDo