1 paź

Narcyzm w ujęciu Pięcioczynnikowego Modelu Osobowości: Narcyzm Wielkościowy i Ukryty. Zależności, role społeczne oraz podejścia terapeutyczne

Narcyzm, szczególnie gdy przybiera formę zaburzenia osobowości, charakteryzuje się specyficznymi zachowaniami związanymi z wyolbrzymionym poczuciem własnej wartości, potrzebą podziwu i trudnościami w empatii. Narcyzm występuje w dwóch formach – narcyzmie wielkościowym i narcyzmie ukrytym, które różnią się dynamiką zachowań. W kontekście Pięcioczynnikowego Modelu Osobowości (PMO) – czyli modelu OCEAN – możemy dokładniej przyjrzeć się tym odmianom, a także lepiej zrozumieć, jak każda z nich wpływa na życie codzienne i relacje z innymi.

Narcyzm wielkościowy i ukryty w kontekście PMO

Narcyzm wielkościowy: Narcyz wielkościowy to osoba, która w sposób jawny poszukuje uwagi i podziwu. Często wyróżnia się wysoką pewnością siebie, ale wykazuje niski poziom ugodowości, co utrudnia budowanie empatycznych relacji. Osoby z tym typem narcyzmu dominują w relacjach, dążą do kontrolowania sytuacji i są wysoce ekstrawertyczne.
Narcyzm ukryty: Narcyz ukryty przejawia swoją narcystyczną naturę w sposób subtelny, odczuwając głęboki brak pewności siebie i dużą wrażliwość na krytykę. Osoby te są często bardziej introwertyczne, ale równocześnie wykazują się wysoką neurotycznością – ich wewnętrzne napięcie i potrzeba aprobaty są skrywane za pozorami skromności.

Poniżej opisuję, jak oba rodzaje narcyzmu przejawiają się w poszczególnych wymiarach PMO:

Wymiar	Narcyzm wielkościowy	Narcyzm ukryty
Otwartość na doświadczenie	Opis: Narcyzi wielkościowi wykazują wysoką otwartość na nowe doświadczenia, często angażując się w działania, które podkreślają ich wyjątkowość. Zainteresowani są działalnością publiczną lub sztuką, o ile to sprzyja ich wizerunkowi jako osoby wyjątkowej. Przejawy: Mogą np. wybierać zawody artystyczne, medialne lub zajmować się pasjami, które pozwalają im zaistnieć i wyróżnić się w społeczeństwie. Wpływ na relacje: Ich otwartość jest często powierzchowna; są gotowi próbować nowych rzeczy, ale tylko w kontekście własnej korzyści lub zysku. Zainteresowanie doświadczeniami innych jest ograniczone, co sprawia, że relacje są skoncentrowane głównie na nich.	Opis: Narcyz ukryty często prezentuje ograniczoną otwartość na doświadczenia, szczególnie w sytuacjach, które mogą zagrażać jego poczuciu wartości. Zainteresowanie światem zewnętrznym jest ograniczone, a ich potrzeba aprobaty hamuje chęć do eksploracji nowych sytuacji. Przejawy: Osoba z ukrytym narcyzmem unika sytuacji społecznych i zawodowych, które mogą ujawnić jej niedoskonałości. Mogą mieć skłonność do analizowania swoich wad i ukrywania ich przed światem. Wpływ na relacje: Ich ograniczona otwartość wpływa negatywnie na komunikację, co często sprawia, że partnerzy, współpracownicy czy dzieci czują się wyobcowani, mając trudność w pełnym zrozumieniu narcyza ukrytego.
Sumienność	Opis: Narcyzi wielkościowi często wykazują wysoki poziom sumienności w realizacji swoich celów, szczególnie jeśli są to cele związane z ich sukcesem i pozycją. Sumienność jest ukierunkowana głównie na ich własne interesy, a więc realizację zadań, które mogą przynieść im uznanie i podziw. Przejawy: W pracy lub innych obowiązkach mogą być skrupulatni, lecz gdy chodzi o współpracę czy wsparcie innych, sumienność ta zanika. Wpływ na relacje: Wysoki poziom sumienności narcyza wielkościowego może sprawić, że będzie on niezwykle wymagający wobec partnera czy dzieci, co może prowadzić do konfliktów i poczucia presji ze strony innych.	Opis: Narcyzi ukryci mogą przejawiać niższą sumienność, szczególnie gdy wykonywane działania nie dają im natychmiastowego potwierdzenia wartości. Ich sumienność bywa wybiórcza i zależna od tego, czy uznają, że efekt ich pracy wpłynie na ich wizerunek w oczach innych. Przejawy: Unikają zadań, które mogą prowadzić do krytyki lub ujawnienia słabości. W pracy mogą wydawać się powściągliwi, często unikać odpowiedzialności. Wpływ na relacje: Ich wybiórcza sumienność sprawia, że inni mogą postrzegać ich jako osoby niezaangażowane, zwłaszcza gdy unikają działań wymagających odpowiedzialności.
Ekstrawersja	Opis: Narcyzi wielkościowi charakteryzują się wysoką ekstrawersją, są towarzyscy i przyciągają uwagę, ale relacje są zazwyczaj płytkie, skoncentrowane na uzyskaniu podziwu i potwierdzenia ich wyjątkowości. Przejawy: Często angażują się w aktywności społeczne, są liderami lub zajmują miejsca w centrum uwagi. Lubią być podziwiani i mają skłonność do dominacji w grupie. Wpływ na relacje: Wysoka ekstrawersja może przyciągać ludzi, lecz ich relacje są często powierzchowne i ograniczone do poziomu, na którym otrzymują oczekiwany podziw.	Opis: Narcyzi ukryci są częściej introwertyczni, wolą unikać sytuacji, w których mogą zostać ocenieni lub skrytykowani, co wpływa na ograniczoną zdolność do nawiązywania relacji. Przejawy: Wykazują tendencję do wycofywania się z życia towarzyskiego, bywają powściągliwi i ostrożni w relacjach zawodowych. Wpływ na relacje: Ich introwertyzm sprawia, że mają trudności z nawiązywaniem kontaktów, a bliscy mogą czuć się niezrozumiani i niepewni emocjonalnego zaangażowania narcyza ukrytego.
Ugodowość	Opis: W przypadku narcyzmu wielkościowego ugodowość jest bardzo niska, co przekłada się na brak empatii i tendencję do rywalizacji, a nie współpracy. Przejawy: Narcyz wielkościowy jest krytyczny wobec innych, ignoruje ich uczucia i często szuka okazji, by wykazać swoją wyższość. Wpływ na relacje: Niska ugodowość prowadzi do konfliktów w związkach, ponieważ partnerzy lub dzieci mogą czuć się ignorowani i lekceważeni.	Opis: Narcyz ukryty także przejawia niską ugodowość, lecz stara się ukrywać swoje odczucia. Często bywa krytyczny wobec innych w sposób pośredni, wykazując się skromnością jako maską dla swojego niezadowolenia. Przejawy: Ukryty narcyz może być biernie-agresywny i subtelnie negatywny wobec innych, starając się jednak sprawiać wrażenie osoby skromnej i niewymagającej. Wpływ na relacje: Niska ugodowość narcyza ukrytego może powodować poczucie napięcia i niedopowiedzeń w relacjach, zwłaszcza gdy inni nie rozumieją, skąd bierze się jego powściągliwość i emocjonalne wycofanie.
Neurotyczność	Opis: Narcyz wielkościowy zwykle przejawia niską neurotyczność, co oznacza, że nie jest podatny na stres, lecz jednocześnie jest pozbawiony głębokiego kontaktu z własnymi emocjami. Przejawy: Niska neurotyczność pozwala im na zewnętrzną stabilność emocjonalną, lecz sprawia, że unikają kontaktu z wewnętrznymi problemami. Wpływ na relacje: Brak kontaktu z emocjami sprawia, że narcyz wielkościowy może być nieczuły wobec innych, ignorując ich uczucia lub potrzeby emocjonalne.	Opis: Narcyz ukryty charakteryzuje się wysoką neurotycznością, co sprawia, że jest bardzo wrażliwy na krytykę, ocenę i odrzucenie. Wysoka neurotyczność prowadzi do wewnętrznego napięcia i stresu. Przejawy: W sytuacjach stresujących reaguje silnym lękiem, a krytyka wywołuje u niego poczucie zagrożenia i niepewność. Wpływ na relacje: Wysoka neurotyczność narcyza ukrytego może wywoływać napięcie u osób bliskich, ponieważ nadmiernie reaguje on na krytykę, co sprawia, że relacje są pełne obaw i niepewności.

Narcyzm wielkościowy i ukryty w rolach społecznych

Narcyzm wielkościowy jako partner, rodzic i pracownik

Jako partner: Osoba narcystyczna wielkościowo jako partner jest charyzmatyczna i dominująca, co początkowo może wydawać się atrakcyjne. Jednak z czasem tendencja do kontrolowania i brak empatii sprawiają, że partner może czuć się nieważny i ignorowany. Wysoka ekstrawersja i niski poziom ugodowości sprawiają, że narcyz wielkościowy koncentruje się na własnych potrzebach.
Jako rodzic: Taki rodzic może być wymagający i stawiać wysokie wymagania swoim dzieciom, często oczekując, że będą one spełniały jego oczekiwania i podtrzymywały jego wizerunek. Niska ugodowość oraz sumienność zdominowana własnymi potrzebami mogą wywoływać presję na dziecko.
Jako pracownik: Narcyz wielkościowy w pracy bywa ambitny i przyciąga uwagę, lecz jego chęć dominacji i rywalizacji może prowadzić do konfliktów. Współpraca zespołowa bywa wyzwaniem, ponieważ narcyz wielkościowy często ignoruje opinie współpracowników.

Narcyzm ukryty jako partner, rodzic i pracownik

Jako partner: Narcyz ukryty jest bardziej introwertyczny i może wydawać się niepewny siebie, co początkowo wzbudza empatię. Jego potrzeba aprobaty i lęk przed krytyką sprawiają, że partnerzy mogą czuć się obciążeni emocjonalnie. Narcyz ukryty często wymaga potwierdzania własnej wartości.
Jako rodzic: Rodzic ukryty narcystycznie może wydawać się skromny, lecz w rzeczywistości odczuwa wewnętrzną presję i oczekuje potwierdzenia swojej wartości przez dzieci. Dzieci mogą czuć się odpowiedzialne za emocjonalne potrzeby rodzica.
Jako pracownik: Narcyz ukryty w pracy może unikać konfrontacji i wydawać się powściągliwy, lecz jego wrażliwość na krytykę sprawia, że łatwo się stresuje. Często przejawia introwertyczne zachowania i stara się unikać sytuacji, które mogłyby zagrażać jego wizerunkowi.

Terapie dla narcyzmu wielkościowego i ukrytego z wykorzystaniem PMO

1. Terapia schematów dla narcyzmu wielkościowego i ukrytego

W terapii schematów pracuje się nad zrozumieniem i zmianą szkodliwych wzorców myślenia oraz zachowania.

Narcyzm wielkościowy: Terapeuta skupia się na rozwoju empatii i umiejętności komunikacji. Ćwiczenia identyfikacji schematów pomagają zrozumieć, jak narcystyczne wzorce wpływają na relacje. Odgrywanie ról wspiera rozwój empatycznych reakcji.
Narcyzm ukryty: Terapia schematów może pomóc narcyzowi ukrytemu w rozpoznaniu jego lęku przed oceną. Ćwiczenia zwiększania samoświadomości emocjonalnej pomagają w lepszym zrozumieniu własnych potrzeb oraz redukcji potrzeby potwierdzania wartości.

2. Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach (TSR)

TSR wspiera pacjenta w rozwijaniu odpowiedzialności za swoje działania oraz skupieniu na zmianie.

Narcyzm wielkościowy: TSR może być przydatna w rozwijaniu odpowiedzialności za własne czyny. Mapowanie konsekwencji zachowań uczy narcyza zrozumienia wpływu jego działań na relacje.
Narcyzm ukryty: TSR pomaga ukrytemu narcyzowi rozpoznać lęki oraz skupić się na osiągalnych celach. Ćwiczenia rozwoju asertywności mogą pomóc w budowaniu samoakceptacji i uniezależnieniu od opinii innych.

3. Terapia systemowa i role społeczne

Terapia systemowa umożliwia pracę nad poprawą relacji i pełnieniem ról społecznych, takich jak rodzic, partner, pracownik.

Narcyzm wielkościowy: Ćwiczenie ustalania wspólnych wartości w relacjach partnerskich oraz słuchanie empatyczne pomagają narcyzowi w lepszym zrozumieniu potrzeb partnera i rodziny.
Narcyzm ukryty: Terapia systemowa wspiera narcyza ukrytego w budowaniu otwartości w relacjach, co pozwala zmniejszyć zależność emocjonalną od aprobaty innych.

4. Terapia traumy

Terapia traumy pozwala rozpoznać i przepracować ukryte traumy, które mogą przyczyniać się do narcyzmu, szczególnie w przypadku narcyza ukrytego.

Narcyzm wielkościowy: Eksploracja emocji i praca nad budowaniem zaufania pomaga wielkościowemu narcyzowi w nawiązywaniu autentycznych więzi.
Narcyzm ukryty: Terapia traumy wspiera narcyza ukrytego w rozwijaniu umiejętności wyrażania emocji. Ćwiczenia radzenia sobie z lękiem pomagają w redukcji potrzeby aprobaty i zwiększeniu poczucia bezpieczeństwa.

Wnioski

Narcyzm wielkościowy i ukryty wpływają na relacje społeczne, role w rodzinie oraz efektywność w pracy. Pięcioczynnikowy Model Osobowości pozwala na lepsze zrozumienie różnic między tymi typami narcyzmu, a dostosowane podejścia terapeutyczne wspierają pacjentów w rozwoju empatii, budowaniu zdrowszych relacji i poprawie samoświadomości. Dzięki temu terapia staje się bardziej efektywna i dostosowana do indywidualnych potrzeb, co umożliwia osobom z narcyzmem rozwój, akceptację siebie i poprawę relacji z innymi.

Jeżeli Ty lub osoba Ci bliska potrzebuje wsparcia terapeutycznego, zapraszam do umówienia się na konsultację i terapię,

https://www.instytutswiadomosci.online/terapieirozwojinstytutswiadomosci

Ewelina Naturia Pańczyk

Psychotraumatolog

Terapeuta Schematów

Terapeuta VR

Psychosomatyk

Zapraszam do obejrzenia wykładów oraz lektury moich tekstów związanych z tematyką narcyzmu:

Narcyzm, czyli trauma ciągłego porzucenia

https://www.youtube.com/watch?v=2AieFRSBdIQ&t=16s

Narcystyczna Relacja z Ciałem, czyli czy jesteś Narcyzem dla swojego ciała?

https://www.youtube.com/watch?v=oZZqHyuWCDo